Constitucion
Una constitucion es l'ensemble deis institucions politicas d'un Estat. Dins un sens pus estrech, lo tèrme designa lei costumas e lei lèis fondamentalas que definisson e organizan lo foncionament d'aqueleis institucions e lei drechs e libertats fondamentaus deis abitants. Dins lei país actuaus, la constitucion es sovent un tèxte ò un ensemble de tèxtes adoptats d'un biais solemne. N'existís plusors tipes diferents que varian segon lo nivèu de detalh de la descripcion deis institucions, la presa en còmpte de règlas non escrichas e lei modalitats de modificacion.
Istòria[modificar | Modificar lo còdi]
Lei constitucions premodèrnas[modificar | Modificar lo còdi]
L'existéncia de lèis escrichas es relativament anciana. D'efiech, leis arqueològs an descubèrt de còdis juridics fòrça detalhats dins lei vestigis dei ciutats-Estats mesopotamianas. Un dei pus vièlhs es aqueu edictat per lo rèi Urukagina de Lagash dins lo corrent dau sègle XXIV avC[1]. Foguèt largament imitat per sei successors e de lèis escrichas complèxas foguèron promulgats per lei rèis d'Ur, d'Isin, de Babilònia, dau reiaume itita ò de l'Empèri Assirian. Aqueu concèpte se difusèt dins lei regions ò foguèt descubèrt d'un biais independent. Per exemple, en Grècia, l'istòria d'Atenas es marcada per l'adopcion de plusors lèis fondamentalas successivas redigidas per Dracon (vèrs 620 avC), Solon (vèrs 590 avC) e Clistenes (vèrs 508 avC)[2]. Un autre exemple famós es aqueu deis edictes d'Ashoka que foguèron escrichs dins l'Empèri Maurya durant lo sègle III avC[3].
Lo premier destriament entre constitucion e lèis ordinàrias foguèron l'òbra d'Aristòtel (384-322 avC). Definiguèt la « constitucion » coma l'organizacion deis institucions d'un Estat. Puei, a partir d'un estudi dei constitucions deis Estats majors de son epòca (Atenas, Esparta, Cartage, etc.), prepausèt una classificacion en se basant sus lo caractèr monarquic, aristocratic e democratic d'aquelei societats. Establiguèt tanben una diferéncia entre lei ciutadans, aguent lo drech de participar a la vida politica de l'Estat, lei non-ciutadans e leis esclaus.
Lei constitucions medievalas[modificar | Modificar lo còdi]
Durant lo periòde medievau, lei còdis juridics fondamentaus venguèron la nòrma dins mai d'una region. Estacats a l'imatge dau « sobeiran legislator », foguèron adoptats en Euròpa (tant per de rèis crestians que pagans), en Orient Mejan (amb la constitucion de Medina[4]) e en Asia (amb la constitucion dei 17 articles).
Lei constitucions modèrnas[modificar | Modificar lo còdi]
Lo foncionament dei constitucions modèrnas[modificar | Modificar lo còdi]
Lei diferents tipes de constitucion[modificar | Modificar lo còdi]
Constitucions escrichas X Constitucions non escrichas[modificar | Modificar lo còdi]
Quand se parla de constitucion non escricha dins un país, vòl pas dire qu'existiscan pas de leis dins aquel país que son contengut siá matèria constitucionala (es a dire, leis sus los dreits e libertats dels ciutadans, e sus la distribucion dels poders e institucions de l'Estat), mas pòt voler dire qu'aquestas leis son pas en un tèxte unic, elaborat d'un sol còp. L'exemple classic de constitucion non escricha es la Constitucion d'Anglatèrra, que pòt èsser considerada la soma de leis coma la Magna Carta de 1215 e d'autras leis posterioras, que forman un ensemble de dreches e de garantidas fondamentalas dels ciutadans britanics e definisson l'estructura dels poders al Reialme Unit. Actualament las constitucions de la majoritat dels païses (per exemple: França, Estats Units, Brasil, Índia, Alemanha, etc.) s'exprimisson en un sol tèxte.
Constitucions rigidas X Constitucions flexiblas[modificar | Modificar lo còdi]
Una Constitucion rigida es aquela que per èsser modificada necessita una procedura legislativa especiala, diferenta d'una lei comuna. Vòl pas dire que la constitucion siá pas modificabla, mas qu'es pus dificil de modificar son tèxte que las autras leis del país. Pòt èsser necessària mai d'una votacion, o una quantitat de vòtes dels representants del pòble (deputats, senators) pus importanta qu'aqueles de las leis comunas, segon çò que determina lo tèxte de la meteissa constitucion.
Una Constitucion flexibla es aquela que se modifica segon las meteissas proceduras que las autras leis del país. Aquò vòl dire que la constitucion, o los tèxtes que la compausan, son leis comunas.
Constitucions sinteticas (cortas) X Constitucions detalhadas[modificar | Modificar lo còdi]
I a de constitucions amb paucs articles, limitats a l'enumeracion dels dreches e libertats fondamentals dels ciutadans, los poders de l'Estat e las institucions de l'organizacion politica. L'exemple mai conegut es la constitucion dels Estats Units d'America.
Mas i a de constitucions que detalhan tanben d'autras nòrmas, dins los domenis del Drech Civil (drech de la familha e de las successions, etc.), del Drech Tributaire (amb las nòrmas generalas d'institucion dels impòsts), del Drech dels Trabalhadors, etc, que tornan la constitucion mai extensa. Per exemple, la constitucion de Brasil, amb mai de 200 articles e 70 disposicions provisòrias.
L'establiment dei constitucions escrichas[modificar | Modificar lo còdi]
La revision dei constitucions[modificar | Modificar lo còdi]
Lo contraròtle de la constitucionalitat dei lèis[modificar | Modificar lo còdi]
Annèxas[modificar | Modificar lo còdi]
Liames intèrnes[modificar | Modificar lo còdi]
Bibliografia[modificar | Modificar lo còdi]
Nòtas e referéncias[modificar | Modificar lo còdi]
- ↑ (en) Douglas Frayne, The Royal inscriptions of Mesopotamia : Early periods, vol. 1, Presargonic Period (2700–2350 BC), Toronto, University of Toronto Press, 2008, pp. 246-247.
- ↑ (fr) Marie-Françoise Baslez, Histoire politique du monde grec antique, Nathan, 1999.
- ↑ (en) Robin Coningham e Ruth Young, Archaeology of South Asia : From Indus to Asoka, c. 6500 BCE - 200 CE, Cambridge, Cambridge University Press, 2015.
- ↑ (en) R. B. Serjeant, « The Sunnah Jami'ah, pacts with the Yathrib Jews, and the Tahrim of Yathrib: Analysis and translation of the documents comprised in the so-called "Constitution of Medina" », Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, vol. 41, n° 1, 1978, p. 4.